Дафъ гуфтани вазир муридонро
Гуфт: «Хон эй сухрагони гуфтугӯ,
Ваъзу гуфтори забону гӯш ҷӯ.
Пунба андар гӯши ҳисси дун кунед,
Банди ҳис аз чашми худ берун кунед.
Пунбаи он гӯши сир гӯши сар аст,
То нагардад ин кар, он ботин кар аст.
Беҳису бегӯшу бефикрат шавед,
То хитоби «ирҷиъӣ»-ро бишнавед.
То ба гуфтугӯйи бедорӣ дарӣ,
Ту зи гуфти хоб бӯйе кай барӣ?
Сайри берунист қавлу феъли мо,
Сайри ботин ҳаст болои само.
Ҳисс хушкӣ дид, к-аз хушкӣ бизод,
Исии ҷон пой бар дарё ниҳод.
Сайри ҷисми хушк бар хушкӣ фитод,
Сайри ҷон по дар дили дарё ниҳод.
Чунки умр андар раҳи хушкӣ гузашт
Гоҳ кӯҳу гоҳ дарё, гоҳ дашт.
Оби ҳайвон аз куҷо хоҳӣ ту ёфт?
Мавҷи дарёро куҷо хоҳӣ шикофт?
Мавҷи хоке, ваҳму фаҳму фикри мост,
Мавҷи обе, маҳву сукр асту фаност.
То дар ин сукрӣ, аз он сукрӣ ту дур,
То аз ин мастӣ, аз он ҷомӣ ту кӯр.
Гуфтугӯйи зоҳир омад чун ғубор,
Муддате хомӯш хӯ кун, ҳуш дор.
Мукаррар кардани муридон, ки хилватро бишкан
Ҷумла гуфтанд: «Эй ҳакими рахнаҷӯ,
Ин фиребу ин ҷафо бо мо магӯ.
Чорпоро қадри тоқат бор неҳ,
Бар заъифон қадри қувват кор неҳ.
Донаи ҳар мурғ андозай вай аст,
Тӯъмаи ҳар мурғ анҷире кай аст?
Тифлро гар нон диҳӣ бар ҷойи шир,
Тифли маскинро аз он нон мурда гир.
Чунки дандонҳо барорад, баъд аз он
Ҳам ба худ гардад дилаш ҷӯёйи нон.
Мурғи парноруста чун паррон шавад,
Луқмаи ҳар гурбаи даррон шавад.
Чун барорад пар, бипаррад ӯ ба х(в)ад
Бетакаллуф, бе сафири неку бад.
Девро нутқи ту хомуш мекунад,
Гӯши моро гуфти ту ҳуш мекунад.
Гӯши мо ҳуш аст, чун гӯё туӣ,
Хушки мо баҳр аст, чун дарё туӣ.
Бо ту моро хок беҳтар аз фалак,
Эй симок аз ту мунаввар то самак.
Бе ту моро бар фалак торикӣ аст,
Бо ту, эй моҳ, ин фалак боре ки аст?
Сурати рифъат бувад афлокро
Маънии рифъат равони покро.
Сурати рифъат барои ҷисмҳост,
Ҷисмҳо дар пеши маънӣ исмҳост».
Ҷавоб гуфтани вазир, ки хилватро намешиканам
Гуфт: «Ҳуҷҷатҳои худ кӯтаҳ кунед,
Пандро дар ҷону дар дил раҳ кунед.
Гар аминам, муттаҳам набвад амин,
Гар бигӯям осмонро ман замин.
Гар камолам, бо камол инкор чист?
Вар наям, ин заҳмату озор чист?
Ман нахоҳам шуд аз ин хилват бурун,
З-он ки машғулам ба аҳволи дарун».
Эътирози муридон дар хилвати вазир
Ҷумла гуфтанд: «Эй вазир, инкор нест,
Гуфти мо чун гуфтани ағёр нест.
Ашки дида-ст аз фироқи ту давон,
Оҳ-оҳ аст аз миёни ҷон равон.
Тифл бо доя наистезад, валек
Гиряд ӯ, гарчи на бад донад, на нек.
Мо чу чангему ту захма мезанӣ,
Зорӣ аз мо на, ту зорӣ мекунӣ.
Мо чу ноему наво дар мо зи туст,
Мо чу кӯҳему садо дар мо зи туст.
Мо чу шатранҷем андар бурду мот,
Бурду моти мо зи туст, эй хушсифот.
Мо кӣ бошем – эй ту моро ҷони ҷон –
То ки мо бошем бо ту дар миён?
Мо адамҳоему ҳасти
Ту вуҷуди мутлақӣ фонинамо.
Мо ҳама шерон, вале шери алам,
Ҳамлашон аз бод бошад дам ба дам.
Ҳамлашон пайдову нопайдост бод,
Он кӣ нопайдост, ҳаргиз гум мабод.
Боди мову буди мо аз доди туст,
Ҳастии мо ҷумла аз эҷоди туст.
Лаззати ҳастӣ намудӣ нестро,
Ошиқи худ карда будӣ нестро.
Лаззати инъоми худро вомагир,
Нуқлу бода-в ҷоми худро вомагир.
В-ар бигирӣ кӣ-т ҷустуҷӯ кунад?
Нақш бо наққош чун нерӯ кунад?
Мангар андар мо, макун дар мо назар,
Андар икрому сахои худ нигар.
Мо набудему тақозомон набуд,
Лутфи ту ногуфтаи мо мешунуд.
Нақш бошад пеши наққошу қалам
Оҷизу баста чу кӯдак дар шикам.
Пеши қудрат халқи ҷумла боргаҳ
Оҷизон, чун пеши сӯзан коргаҳ.
Гоҳ нақши деву гаҳ Одам кунад,
Гоҳ нақши шодиву гаҳ ғам кунад.
Даст неҳ, то даст ҷунбонад ба дафъ,
Нутқ неҳ, то дам занад дар зарру нафъ.
Ту зи Қуръон бозхон тафсири байт,
Гуфт Эзид: «Мо рамайта из рамайт».
Гар бипарронем тир, он на зи мост,
Мо камону тирандозаш Худост.
Ин на ҷабр, ин маънии ҷабборӣ аст,
Зикри ҷабборӣ барои зорӣ аст.
Зории мо шуд далели изтирор,
Хиҷлати мо шуд далели ихтиёр.
Гар набудӣ ихтиёр, ин шарм чист?
В-ин дареғу хиҷлату озарм чист?
Заҷри шогирдону устодон чарост?
Хотир аз тадбирҳо гардон чарост?
В-ар ту гӯйӣ ғофил аст аз ҷабри ӯ,
Моҳ Ҳақ пинҳон кунад дар абри рӯ.
Ҳаст инро хуш ҷавоб, ар бишнавӣ,
Бигзарӣ аз куфру дар дин бигравӣ:
Ҳасрату зорӣ гаҳи беморӣ аст,
Вақти беморӣ ҳама бедорӣ аст.
Он замон, ки мешавӣ бемор ту,
Мекунӣ аз ҷурм истиғфор ту.
Менамояд бар ту зиштии гунаҳ,
Мекунӣ нийят, ки боз оям ба раҳ.
Аҳду паймон мекунӣ, ки баъд аз ин
Ҷуз ки тоат набвадам коре гузин.
Пас яқин гашт ин ки беморӣ туро
Мебибахшад ҳушу бедорӣ туро.
Пас бидон ин аслро, эй аслҷӯ,
Ҳар киро дард аст, ӯ бурдаст бӯ.
Ҳар кӣ ӯ бедортар, пурдардтар,
Ҳар кӣ ӯ огоҳтар, рухзардтар.
Гар зи ҷабраш огаҳӣ, зорит ку?
Биниши занҷири ҷабборит ку?
Баста дар занҷир чун шодӣ кунад?
Кай асири ҳабс озодӣ кунад?
В-ар ту мебинӣ, ки поят бастаанд,
Бар ту сарҳангони шаҳ биншастаанд.
Пас ту сарҳангӣ макун бо оҷизон,
З-он ки набвад табъу хӯйи оҷиз он.
Чун ту ҷабри ӯ намебинӣ, магӯ
В-ар ҳамебинӣ, нишони дид ку?
Дар ҳар он коре, ки майл астат бад-он,
Қудрати худро ҳамебинӣ аён.
В-андар он коре, ки майлат несту хост,
Хешро ҷабрӣ кунӣ, к-ин аз Худост.
Анбиё дар кори дунё ҷабрианд,
Кофирон дар кори уқбо ҷабрианд.
Анбиёро кори уқбо ихтиёр,
Ҷоҳилонро кори дунё ихтиёр.
З-он ки ҳар мурғе ба сӯйи ҷинси хеш
Мепарад ӯ дар пасу ҷон пеш-пеш.
Кофирон чун ҷинси сиҷҷин омаданд,
Сиҷни дунёро хушойин омаданд.
Анбиё чун ҷинси иллиййин буданд,
Сӯйи иллиййини ҷону дил шуданд.
Ин сухан поён надорад, лек мо
Бозгӯем он тамоми қиссаро.
Навмед кардани вазир муридонро аз рафзи хилват
Он вазир аз андарун овоз дод,
К-эй муридон, аз ман ин маълум бод.
Ки маро Исо чунин пайғом кард,
К-аз ҳама ёрону хешон бош фард.
Рӯй дар девор кун, танҳо нишин
В-аз вуҷуди хеш ҳам хилват гузин.
Баъд аз ин дастурии гуфтор нест,
Баъд аз ин бо гуфтугӯям кор нест.
Алвидоъ, эй дӯстон, ман мурдаам,
Рахт бар чорум фалак барбурдаам.
То ба зери чархи норӣ чун ҳатаб,
Ман насӯзам дар анову дар атаб.
Паҳлуйи Исо нишинам баъд аз ин
Бар фарози осмони чорумин.
Валиаҳд сохтани вазир ҳар як амирро ҷудо-ҷудо
В-онгаҳоне он амиронро бихонд,
Як ба як, танҳо ба ҳар як ҳарф ронд.
Гуфт ҳар якро: «Ба дини исавӣ
Ноиби ҳаққу халифай ман тувӣ.
В-он амирони дигар атбоъи ту
Кард Исо ҷумларо ашёъи ту.
Ҳар амире, к-ӯ кашад гардан, бигир,
Ё бикуш ё худ ҳамедораш асир.
Лек то ман зиндаам, ин вомагӯ,
То намирам, ин раёсатро маҷӯ.
То намирам ман, ту ин пайдо макун,
Даъвии шоҳиву истило макун.
Инак ин тӯмору аҳкоми Масеҳ,
Як ба як бархон ту бар уммат фасеҳ.
Ҳар амиреро чунин гуфт ӯ ҷудо:
«Нест ноиб ҷуз ту дар дини Худо».
Ҳар якеро кард ӯ як-як азиз,
Ҳар чӣ онро гуфт, инро гуфт низ.
Ҳар якеро ӯ яке тӯмор дод,
Ҳар яке зидди дигар буд, ал-мурод.
Матни он тӯморҳо буд мухталиф,
Чун ҳуруф он ҷумла то «ё» аз «алиф».
Ҳукми ин тӯмор зидди ҳукми он,
Пеш аз ин кардем ин зидро баён.
Куштани вазир хештанро дар хилват
Баъд аз он чил рӯзи дигар дар бибаст,
Хеш кушту аз вуҷуди худ бираст.
Чунки халқ аз марги ӯ огоҳ шуд,
Бар сари гӯраш қиёматгоҳ шуд.
Халқ чандон ҷамъ шуд бар гӯри ӯ,
Мӯканон, ҷомадарон дар шӯри ӯ.
К-он ададро ҳам Худо донад шумурд,
Аз араб в-аз турку аз румиву курд.
Хоки ӯ карданд бар сарҳои хеш,
Дарди ӯ диданд дармонҷои хеш.
Он халоиқ бар сари гӯраш маҳе
Карда хунро аз ду чашми худ раҳӣ.
Талаб кардани уммати Исо – алайҳиссалом – аз умаро, ки валиаҳд аз шумо кадом аст?
Баъди моҳе, халқ гуфтанд: «Эй меҳон!
Аз амирон кист бар ҷояш нишон?
То ба ҷойи ӯ шиносемаш имем,
Дасту доманро ба дасти ӯ диҳем».
Чунки шуд хуршеду моро кард доғ,
Чора набвад бар мақомаш аз чароғ.
Чунки шуд аз пеши дида васли ёр,
Ноибе бояд аз ӯмон ёдгор.
Чунки гул бигзашу гулшан шуд хароб,
Бӯйи гулро аз кӣ ёбем? Аз гулоб.
Чун Худо андар наёяд дар аён,
Ноиби ҳаққанд ин пайғамбарон.
На, ғалат гуфтам, ки ноиб бо мануб,
Гар ду пиндорӣ, қабеҳ ояд, на хуб.
На, ду бошад то туӣ суратпараст,
Пеши ӯ як гашт, к-аз сурат бираст.
Чун ба сурат бингарӣ, чашми ту дуст,
Ту ба нураш дарнигар, к-аз чашм руст.
Нури ҳар ду чашм натвон фарқ кард,
Чунки дар нураш назар андохт мард.
Даҳ чароғ ар ҳозир ояд дар макон,
Ҳар яке бошад ба сурат ғайри он.
Фарқ натвон кард нури ҳар яке,
Чун ба нураш рӯй орӣ бе шаке.
Гар ту сад себу сад обе бишмурӣ,
Сад намонад, як шавад чун бифшурӣ.
Дар маъонӣ қисмату аъдод нест,
Дар маъонӣ таҷзия вафрод нест.
Иттиҳоди ёр бо ёрон х(в)аш аст,
Пойи маънӣ гир, сурат саркаш аст.
Сурати саркаш гудозон кун ба ранҷ,
То бибинӣ зери ӯ ваҳдат чу ганҷ.
В-ар ту нагдозӣ иноятҳои ӯ,
Худ гудозад, эй дилам мавлои ӯ.
ӯ намояд ҳам ба дилҳо хешро,
ӯ бидӯзад хирқаи дарвешро.
Мунбасит будему якҷавҳар ҳама,
Бесару бепо будем он сар ҳама.
Як гуҳар будем ҳамчун офтоб,
Бегиреҳ будему софӣ ҳамчу об.
Чун ба сурат омад он нури сара,
Шуд адад, чун сояҳои кунгура.
Кунгура вайрон кунед аз манҷаниқ,
То равад фарқ аз миёни ин фариқ.
Шарҳи инро гуфтаме манн, аз марӣ,
Лек тарсам, то налағзад хотире,
Нуктаҳо чун теғи пӯлод аст тез,
Гар надорӣ ту сипар, вопас гурез.
Пеши ин алмос беиспар маё,
К-аз буридан теғро набвад ҳаё.
З-ин сабаб ман теғ кардам дар ғилоф,
То ки кажхоне нахонад бар хилоф.
Омадем андар тамомий достон
В-аз вафодории ҷамъи ростон.
К-аз паси ин пешво бархостанд,
Бар мақомаш ноибе мехостанд.
Мунозиати умаро дар валиаҳдӣ
Як амире з-он амирон пеш рафт,
Пеши он қавми вафоандеш рафт.
Гуфт: «Инак, ноиби он мард ман,
Ноиби Исо манам андар заман.
Инак, ин тӯмор бурҳони ман аст,
К-ин ниёбат баъд аз ӯ они ман аст.
Он амири дигар омад аз камин,
Даъвии ӯ дар хилофат буд ҳамин.
Аз бағал ӯ низ тӯморе намуд,
То баромад ҳар дуро хашми ҷуҳуд.
Он амирони дигар як-як қатор,
Баркашида теғҳои обдор.
Ҳар якеро теғу тӯморе ба даст,
Дар ҳам афтоданд чун пилони маст.
Садҳазорон марди тарсо кушта шуд,
То зи сарҳои бурида пушта шуд.
Хун равон шуд ҳамчу сел аз чаппу рост,
Кӯҳ-кӯҳ андар ҳаво з-ин гард хост.
Тухмҳои фитнаҳо, к-ӯ кишта буд,
Офати сарҳои эшон гашта буд.
Ҷавзҳо бишкаст в-он к-он мағз дошт,
Баъди куштан рӯҳи поки нағз дошт.
Куштану мурдан, ки бар нақши тан аст,
Чун анору себро бишкастан аст.
Он чӣ ширин аст, он шуд нордонг
В-он ки пӯсидаст, набвад ғайри бонг.
Он чи бомаънист, худ пайдо шавад
В-он чи пӯсидаст, он расво шавад.
Рав, ба маънӣ кӯш, эй суратпараст!
З-он ки маънӣ бар тани сурат пар аст.
Ҳамнишини аҳли маънӣ бош, то
Ҳам ато ёбиву ҳам бошӣ фато.
Ҷони бемаънӣ дар ин тан бехилоф,
Ҳаст ҳамчун теғи чӯбин дар ғилоф.
То ғилоф андар бувад, боқимат аст,
Чун бурун шуд, сӯхтанро олат аст.
Теғи чӯбинро мабар дар корзор,
Бингар аввал, то нагардад кор зор.
Гар бувад чӯбин, бирав дигар талаб
В-ар бувад алмос, пеш о бо тараб.
Теғ дар зарродхонай авлиёст,
Дидани эшон шуморо кимиёст.
Ҷумла доноён ҳамин гуфта, ҳамин,
Ҳаст доно раҳматан лил-оламин.
Гар аноре мехарӣ, хандон бихар,
То диҳад ханда зи донай ӯ хабар.
Эй муборак хандааш, к-ӯ аз даҳон,
Менамояд дил, чу дурр аз дурҷи ҷон.
Номуборак хандаи он лола буд,
К-аз даҳони ӯ сиёҳӣ дил намуд.
Нори хандон боғро хандон кунад,
Сӯҳбати мардонат аз мардон кунад.
Гар ту санги сахраву мармар шавӣ,
Чун ба соҳибдил расӣ, гавҳар шавӣ.
Меҳри покон дар миёни ҷон нишон,
Дил мадеҳ илло ба меҳри дилхушон.
Кӯйи навмедӣ марав, уммедҳост,
Сӯйи торикӣ марав, хуршедҳост.
Дил туро дар кӯйи аҳли дил кашад,
Тан туро бар ҳабси обу гил кашад.
Ҳин, ғизои дил бидеҳ аз ҳамдилӣ,
Рав, биҷӯ иқболро аз муқбиле.
Таъзими наъти Мустафо саллаллоҳу алайҳи ва саллам, ки мазкур бувад дар Инҷил
Буд дар Инҷил номи Мустафо,
Он сари пайғамбарон баҳри сафо.
Буд зикри ҳиляҳову шакли ӯ,
Буд зикри ғазву савму акли ӯ.
Тоифай насрониён баҳри савоб
Чун расидандӣ бад-он ному хитоб,
Бӯса додандӣ бар он номи шариф,
Рӯ ниҳодандӣ бар он васфи латиф.
Андар ин фитна, ки гуфтем, он гурӯҳ
Эмин аз фитна буданду аз шикӯҳ.
Эмин аз шарри амирону вазир,
Дар паноҳи номи Аҳмад мустаҷир.
Насли эшон низ ҳам бисёр шуд,
Нури Аҳмад носир омад, ёр шуд.
В-он гурӯҳи дигар аз насрониён
Номи Аҳмад доштандӣ мустаҳон.
Мустаҳону хор гаштанд аз фитан
Аз вазири шумройи шумфан.
Ҳам мухаббат динашону ҳукмашон
Аз пайи тӯморҳои кажбаён.
Номи Аҳмад инчунин ёрӣ кунад,
То ки нураш, чун нигаҳдорӣ кунад?
Номи Аҳмад чун ҳисоре шуд ҳасин,
То чӣ бошад зоти он Рӯҳуламин?
Ҳикояти подшоҳи ҷуҳуди дигар, ки дар ҳалоки дини Исо саъй намуд
Баъд аз ин хунрези дармоннопазир,
К-андар афтод аз балои он вазир.
Як шаҳи дигар зи насли он ҷуҳуд
Дар ҳалоки қавми Исо рӯ намуд.
Гар хабар хоҳӣ аз ин дигар хуруҷ,
Сура бархон: «Ва-с-само зоти-л-буруҷ».
Суннати бад, к-аз шаҳи аввал бизод,
Ин шаҳи дигар қадам бар вай ниҳод.
Ҳар кӣ ӯ бинҳод нохуш суннате,
Сӯйи ӯ нафрин равад ҳар соате.
Некувон рафтанду суннатҳо бимонд
В-аз лаъимон зулму лаънатҳо бимонд.
То қиёмат ҳар кӣ ҷинси он бадон
Дар вуҷуд ояд, бувад рӯяш бад-он.
Раг-раг аст ин оби ширин в-оби шӯр
Дар халоиқ меравад то нафхи сур.
Некувонро ҳаст мерос аз хушоб,
Он чӣ мерос аст? «Аврасна-л-китоб».
Шуд ниёзи толибон, ар бингарӣ,
Шӯълаҳо аз гавҳари пайғамбарӣ.
Шӯълаҳо бо гавҳарон гардон бувад,
Шӯъла он ҷониб равад ҳам, к-он бувад.
Нури равзан гирди хона медавад,
З-он ки хур бурҷе ба бурҷе меравад.
Ҳар киро бо ахтаре пайвастагист,
Мар варо бо ахтари худ ҳамтагист.
Толеаш гар зуҳра бошад дар тараб,
Майли куллӣ дораду ишқу талаб.
В-ар бувад миррихии хунрезхӯ,
Ҷангу бӯҳтону хусумат ҷӯяд ӯ.
Ахтаронанд аз варои ахтарон,
К-эҳтироқу наҳс набвад андар он.
Соирон дар осмонҳои дигар,
Ғайри ин ҳафт осмони мӯътабар.
Росихон дар тоби анвори Худо,
На ба ҳам пайваста, на аз ҳам ҷудо.
Ҳар кӣ бошад толеъи ӯ з-он нуҷум,
Нафси ӯ куффор сӯзад дар руҷум.
Хашми миррихӣ набошад хашми ӯ,
Мунқалибрав, ғолибу мағлубхӯ.
Нури ғолиб, эмин аз нақсу ғасақ,
Дар миёни исбаъайни нури Ҳақ.
Ҳақ фишонд он нурро бар ҷонҳо,
Муқбилон бардошта домонҳо.
В-он нисори нурро воёфта,
Рӯй аз ғайри Худо бартофта.
Ҳар киро домони ишқе нобуда,
З-он нисори нур бебаҳра шуда.
Ҷузвҳоро рӯйҳо сӯйи кул аст,
Булбулонро ишқ бо рӯйи гул аст.
Говро ранг аз буруну мардро
Аз дарун ҷӯ ранги сурху зардро.
Рангҳои нек аз хумми сафост,
Ранги зиштон аз сиёҳобай ҷафост.
Сибғатуллаҳ номи он ранги латиф,
Лаънатуллаҳ бӯйи ин ранги касиф.
Он чӣ аз дарё ба дарё меравад,
Аз ҳамон ҷо, к-омад, он ҷо меравад.
Аз сари кӯҳ селҳои тезрав
В-аз тани мо, ҷони ишқомез, рав.
Оташ кардани подшоҳи ҷуҳуд ва бут ниҳодан паҳлӯйи оташ, ки ҳар кӣ бутро суҷуд кунад, аз оташ бираст
Он ҷуҳуди саг бибин, чӣ рой кард:
«Паҳлуйи оташ буте барпой кард.
К-он ки ин бутро суҷуд орад, бираст
В-ар наёрад, дар дили оташ нишаст».
Чун сазои ин бути нафс ӯ надод,
Аз бути нафсаш буте дигар бизод.
Модари бутҳо бути нафси шумост,
З-он ки он бут мору ин бут аждаҳост.
Оҳану санг аст нафсу бут шарор,
Он шарор аз об мегирад қарор.
Сангу оҳан з-об кай сокин шавад?
Одамӣ бо ин ду кай эмин бувад?
Бут сиёҳоба-ст дар кӯза ниҳон,
Нафс мар оби сияҳро чашма дон.
Он бути манҳут чун сели сиёҳ,
Нафси бутгар чашмае бар оброҳ.
Сад сабӯро бишканад як пора санг
В-об чашма мезаҳонад бедиранг.
Бут шикастан саҳл бошад, нек саҳл,
Саҳл дидан нафсро ҷаҳл аст, ҷаҳл.
Сурати нафс ар биҷӯйӣ, эй писар,
Қиссаи дӯзах бихон бо ҳафт дар.
Ҳар нафас макреву дар ҳар макр з-он
Ғарқа сад Фиръавн бо фиръавниён.
Дар Худои Мӯсиву Мӯсо гурез,
Оби имонро зи фиръавнӣ марез.
Дастро андар аҳад в-Аҳмад бизан,
Эй бародар, вораҳ аз Бӯҷаҳли тан.
Ба сухан омадани тифл дар миёни оташ ва таҳриз кардан халқро дар афтодан ба оташ
Як зане бо тифл овард он ҷуҳуд,
Пеши оташ в-оташ андар шӯъла буд.
Тифл аз ӯ бистад, дар оташ дарфиганд,
Зан битарсиду дил аз имон биканд.
Хост то ӯ саҷда орад пеши бут,
Бонг зад он тифл: «инни лам амут».
Андаро, эй модар, ин ҷо ман х(в)ашам,
Гарчи дар сурат миёни оташам.
Чашмбанд аст оташ аз баҳри ҳиҷеб,
Раҳмат аст ин сар бароварда зи ҷеб.
Андаро модар, бибин бурҳони Ҳақ,
То бибинӣ ишрати хосони Ҳақ.
Андарову об бин оташмисол,
Аз ҷаҳоне, к-оташ аст, обаш мисол.
Андаро, асрори Иброҳим бин,
К-ӯ дар оташ ёфт сарву ёсамин.
Марг медидам гаҳи зодан зи ту,
Сахт хавфам буд афтодан зи ту.
Чун бизодам, растам аз зиндони танг,
Дар ҷаҳони хушҳавои хубранг.
Ман ҷаҳонро чун раҳим дидам кунун,
Чун дар ин оташ бидидам ин сукун.
Андар ин оташ бидидам оламе,
Зарра-зарра андар ӯ исодаме.
Нак, ҷаҳони нестшакли ҳастзот
В-он ҷаҳони ҳастшакли бесубот.
Андаро модар, ба ҳаққи модарӣ,
Бин, ки ин озар надорад озарӣ.
Андаро модар, ки иқбол омадаст,
Андаро модар, мадеҳ давлат зи даст.
Қудрати он саг бидидӣ, андаро,
То бибинӣ қудрату лутфи Худо.
Ман зи раҳмат мекашонам пойи ту,
К-аз тараб худ нестам парвойи ту.
Андарову дигаронро ҳам бихон,
К-андар оташ шоҳ бинҳодаст хон.
Андароед, эй мусулмонон ҳама,
Ғайри азби дин азоб аст он ҳама.
Андароед, эй ҳама парвонавор
Андар ин баҳра, ки дорад сад баҳор.
Бонг мезад дар миёни он гурӯҳ,
Пур ҳамешуд ҷони халқон аз шикӯҳ.
Халқ худро баъд аз он бехештан
Мефиганданд андар оташ марду зан.
Бе муваккил, бе кашиш аз ишқи дӯст,
З-он ки ширин кардани ҳар талх аз ӯст.
То чунон шуд, к-он авонон халқро
Манъ мекарданд, к-оташ дармаё.
Он яҳудӣ шуд сияҳрӯву хиҷил,
Шуд пушаймон з-ин сабаб бемордил.
К-андар имон, халқ ошиқтар шуданд,
Дар фанои ҷисм содиқтар шуданд.
Макри шайтон ҳам дар ӯ печид, шукр,
Дев ҳам худро сияҳрӯ дид, шукр.
Он чӣ мемолид дар рӯйи касон,
Ҷамъ шуд дар чеҳраи он нокас он.
Он кӣ медаррид ҷомай халқ чуст,
Шуд дарида они ӯ, эшон дуруст.
Каж мондани даҳони он мард, ки номи Муҳаммадро саллалоҳу алайҳи ва саллам ба тасаххур хонд
Он даҳон каж карду аз тасхур бихонд
Мар Муҳаммадро, даҳонаш каж бимонд.
Боз омад, к-эй Муҳаммад, афв кун,
Эй туро алтофу илми «мин ладун».
Ман туро афсӯс мекардам зи ҷаҳл,
Ман будам афсӯсро мансубу аҳл.
Чун Худо хоҳад, ки пардай кас дарад,
Майлаш андар таънаи покон барад.
В-ар Худо хоҳад, ки пӯшад айби кас,
Кам занад дар айби маъюбон нафас».
Чун Худо хоҳад, кимон ёрӣ кунад,
Майли моро ҷониби зорӣ кунад.
Эй хунук чашме, ки он гирёни ӯст
В-эй ҳумоюн дил, ки он бирёни ӯст.
Охири ҳар гиря охир хандаест,
Марди охирбин муборак бандаест.
Ҳар куҷо оби равон, сабза бувад,
Ҳар куҷо ашке равон, раҳмат шавад.
Бош чун дӯлоб нолон, чашмтар,
То зи саҳни ҷон-т баррӯяд хузар.
Ашк хоҳӣ, раҳм кун бар ашкбор,
Раҳм хоҳӣ, бар заифон раҳм ор.
Итоб кардан оташро он подшоҳи ҷуҳуд
Рӯ ба оташ кард шаҳ, к-эй тундхӯ,
Он ҷаҳонсӯзи табиихӯт ку?
Чун намесӯзӣ? Чӣ шуд хосийятат?
Ё зи бахти мо дигар шуд нийятат?
Менабахшоӣ ту бар оташпараст,
Он кӣ напрастад туро, ӯ чун бираст?
Ҳаргиз, эй оташ, ту собир нестӣ,
Чун насӯзӣ? Чист қодир нестӣ?
Чашмбанд аст ин аҷаб! Ё ҳушбанд?
Чун насӯзонад чунин шӯълай баланд?
Ҷодуӣ кардат касе? Ё симиёст?
Ё хилофи табъи ту аз бахти мост?»
Гуфт оташ: «Ман ҳамонам, эй шаман,
Андаро, то ту бибинӣ тоби ман.
Табъи ман дигар нагашту унсурам,
Теғи ҳаққам, ҳам ба дастуре бурам.
Бар дари хиргаҳ сагони туркамон
Чоплусӣ карда пеши меҳмон.
В-ар ба хиргаҳ бигзарад бегонарӯ,
Ҳамла бинад аз сагон шерона ӯ.
Ман зи саг кам нестам дар бандагӣ,
Кам зи турке нест Ҳақ дар зиндагӣ.
Оташи табъат агар ғамгин кунад,
Сӯзиш аз амри малики дин кунад.
Оташи табъат агар шодӣ диҳад,
Андар ӯ шодӣ малики дин ниҳад.
Чунки ғамгинӣ, ту истиғфор кун,
Ғам ба амри холиқ омад, кор кун.
Чун бихоҳад, айни ғам шодӣ шавад,
Айни банди пойи озоде шавад.
Боду хоку обу оташ бандаанд,
Бо ману ту мурда, бо Ҳақ зиндаанд.
Пеши Ҳақ оташ ҳамеша дар қиём,
Ҳамчу ошиқ рӯзу шаб печон мудом.
Санг бар оҳан занӣ, берун ҷаҳад,
Ҳам ба амри Ҳақ қадам берун ниҳад.
Оҳану санги ситам бар ҳам мазан,
К-ин ду мезоянд ҳамчун марду зан.
Сангу оҳан худ сабаб омад, валек
Ту ба боло барнигар, эй марди нек!
К-ин сабабро он сабаб овард пеш,
Бесабаб кай шуд сабаб ҳаргиз зи хеш?
В-он сабабҳо, к-анбиёро раҳбаранд,
Он сабабҳо з-ин сабабҳо бартаранд.
Ин сабабро он сабаб омил кунад,
Боз гоҳе бебару отил кунад.
Ин сабабро маҳрам омад ақлҳо
В-он сабабҳорост маҳрам анбиё.
Ин сабаб чӣ бвад? Ба тозӣ, гӯ, расан,
Андар ин чӣ, ин расан омад ба фан.
Гардиши чарха расанро иллат аст,
Чархагардонро надидан заллат аст.
Ин расанҳои сабабҳо дар ҷаҳон,
Ҳону ҳон! З-ин чархи саргардон мадон.
То намонӣ сифру саргардон чу чарх,
То насӯзӣ ту зи бемағзӣ чу марх.
Бод оташ мехурад аз амри Ҳақ,
Ҳар ду сармаст омаданд аз хамри Ҳақ.
Оби ҳилму оташи хашм, эй писар,
Ҳам зи Ҳақ бинӣ, чу бигшоӣ басар.
Гар набудӣ воқиф аз Ҳақ ҷони бод,
Фарқ кай кардӣ миёни қавми Од?
Ҳуд гирди мӯъминон хатте кашид,
Нарм мешуд бод, к-он ҷо мерасид.
Ҳар кӣ берун буд з-он хат ҷумларо,
Пора-пора мегусаст андар ҳаво.
Ҳамчунин Шайбони роъӣ мекашид
Гирд бар гирди рама хатте падид.
Чун ба ҷумъа мешуд ӯ вақти намоз,
То наёрад гург он ҷо турктоз.
Ҳеҷ гурге дарнарафтӣ андар он,
Гӯсфанде ҳам нагаштӣ з-он нишон.
Боди ҳирси гургу ҳирси гӯсфанд
Доирай марди Худоро буд банд.
Ҳамчунин боди аҷал бо орифон
Нарму хуш ҳамчун насими юсуфон.
Оташ Иброҳимро дандон назад,
Чун гузидай Ҳақ бувад, чунаш газад?
З-оташи шаҳват насӯзад аҳли дин,
Боқиёнро бурда то қаъри замин.
Мавҷи дарё чун ба амри Ҳақ битохт,
Аҳли Мӯсоро зи қибтӣ вошинохт.
Хок Қорунро чу фармон даррасид,
Бо зару тахташ ба қаъри худ кашид.
Обу гил чун аз дами Исо чарид,
Болу пар бикшод, мурғе шуд, парид,
Ҳаст тасбеҳат бухори обу гил,
Мурғи ҷаннат шуд зи нафхи сидқи дил.
Кӯҳи Тур аз нури Мӯсо шуд ба рақс,
Сӯфии комил шуду раст ӯ зи нақс.
Чӣ аҷаб, гар кӯҳ сӯфӣ шуд азиз,
Ҷисми Мӯсо аз кулӯхе буд низ.
Танзу инкор кардани подшоҳи ҷуҳуд ва қабул нокардани насиҳати хосони хеш
Ин аҷоиб дид он шоҳи ҷуҳуд,
Ҷуз ки танзу ҷуз ки инкораш набуд.
Носеҳон гуфтанд: «Аз ҳад магзарон,
Маркаби истезаро чандин марон».
Носеҳонро даст басту банд кард,
Зулмро пайванд дар пайванд кард.
Бонг омад кор чун ин ҷо расид:
«Пой дор, эй саг, ки қаҳри мо расид».
Баъд аз он оташ чиҳил газ барфурӯхт,
Ҳалқа гашту он ҷуҳудонро бисӯхт.
Асли эшон буд оташ з-ибтидо,
Сӯйи асли хеш рафтанд интиҳо.
Ҳам зи оташ зода буданд он фариқ,
Ҷузвҳоро сӯйи кул бошад тариқ.
Оташе буданд мӯъминсӯзу бас,
Сӯхт худро оташи эшон чу хас.
Он кӣ будаст уммуҳу алҳовия,
Ҳовия омад мар-ӯро зовия.
Модари фарзанд ҷӯёни вай аст,
Аслҳо мар фаръҳоро дар пай аст.
Обҳо дар ҳавз агар зиндонӣ аст,
Бод нашфаш мекунад, к-арконӣ аст.
Мераҳонад, мебарад то маъданаш
Андак-андак, то набинӣ бурданаш.
В-ин нафас ҷонҳои моро ҳамчунон
Андак-андак дуздад аз ҳабси ҷаҳон.
То «илайҳи ясъад атёбу-л-калим,
Соидан минно ило ҳайсу алим.
Тартақи анфосуно билмунтақо,
Мутҳафан минно ило дорилбақо.
Сумма таътино мукофоту-л-мақол,
Зиъфа зока раҳматан мин зилҷалол.
Сумма юлҷино ило амсолиҳо,
Кай янолу-л-абду миммо нолаҳо.
Ҳоказо таъруҷ ва танзил доимо,
Зо фало зилта алайҳи қоимо».
Порсӣ гӯем, яъне ин кашиш
З-он тараф ояд, ки омад он чашиш.
Чашми ҳар қавме ба сӯйе мондааст,
К-он тараф як рӯз завқе рондааст.
Завқи ҷинс аз ҷинси худ бошад яқин,
Завқи ҷузв аз кулли худ бошад, бибин.
Ё магар он қобили ҷинсе бувад,
Чун бад-ӯ пайваст, ҷинси ӯ шавад.
Ҳамчу обу нон, ки ҷинси мо набуд,
Гашт ҷинси мову андар мо фузуд.
Нақши ҷинсийят надорад обу нон,
З-эътибори охир онро ҷинс дон.
В-ар зи ғайри ҷинс бошад завқи мо,
Он магар монанд бошад ҷинсро.
Он кӣ монанд аст, бошад орият,
Орият боқӣ намонад оқибат.
Мурғро гар завқ ояд аз сафир,
Чунки ҷинси худ наёбад, шуд нафир.
Ташнаро гар завқ ояд аз сароб,
Чун расад дар вай, гурезад, ҷӯяд об.
Муфлисон ҳам хуш шаванд аз зарри қалб,
Лек он расво шавад дар дори зарб.
То зарандудит аз раҳ нафганад,
То хаёли каж туро чаҳ нафганад.
Аз Калила бозҷӯ он қиссаро
В-андар он қисса талаб кун ҳиссаро.
Баёни таваккул ва тарки ҷаҳд гуфтани нахҷирон ба шер
Тоифай нахҷир дар водии х(в)аш,
Будашон аз шер доим кашмакаш.
Бас ки он шер аз камин медаррабуд,
Он чаро бар ҷумла нохуш гашта буд.
Ҳила карданд, омаданд эшон ба шер,
К-аз вазифа мо туро дорем сер.
Баъд аз ин андар пайи сайде маё,
То нагардад талх бар мо ин гиё.
Ҷавоб гуфтани шер нахҷиронро ва фоидаи ҷаҳд гуфтан
Гуфт: «Оре. Гар вафо бинам, на макр,
Макрҳо бас дидаам аз Зайду Бакр.
Ман ҳалоки феълу макри мардумам,
Ман газидай захми мору каждумам.
Мардуми нафс аз дарунам дар камин,
Аз ҳама мардум батар дар макру кин.
Гӯши ман «ло юлдағу-л-мӯъмин» шунид.
Қавли пайғамбар ба ҷону дил гузид».
Тарҷеҳ ниҳодани нахҷирон таваккулро бар ҷаҳду иктисоб
Ҷумла гуфтанд: «Эй ҳакими бохабар,
Алҳазар, даъ лайса юғно ъан қадар.
Дар ҳазар шӯридани шӯру шар аст,
Рав, таваккул кун, таваккул беҳтар аст.
Бо қазо панҷа мазан, эй тунду тез,
То нагирад ҳам қазо бо ту ситез.
Мурда бояд буд пеши ҳукми Ҳақ,
То наёяд захм аз раббулфалақ».
Тарҷеҳ ниҳодани шер ҷаҳду иктисобро бар таваккулу таслим
Гуфт: «Оре, гар таваккул раҳбар аст,
Ин сабаб ҳам суннати пайғамбар аст».
Гуфт пайғамбар ба овози баланд:
«Бо таваккул зонуи уштур бибанд».
Рамзи «ал-косиб ҳабибуллаҳ» шунав,
Аз таваккул дар сабаб коҳил машав.
Тарҷеҳ ниҳодани нахҷирон таваккулро ба иҷтиҳод
Қавм гуфтандаш ки касб, аз заъфи халқ,
Луқмаи тазвир дон бар қадри ҳалқ.
Нест касбе аз таваккул хубтар,
Чист аз таслим худ маҳбубтар?
Бас гурезанд аз бало сӯйи бало,
Бас ҷаҳанд аз мор сӯйи аждаҳо.
Ҳила кард инсону ҳила-ш дом буд,
Он кӣ ҷон пиндошт, хуношом буд.
Дар бибасту душман андар хона буд,
Ҳилаи Фиръавн з-ин афсона буд.
Садҳазорон тифл кушт он кинакаш
В-он ки ӯ меҷуст андар хонааш.
Дидаи мо чун басе иллат дар ӯст,
Рав, фано кун диди худ дар диди дӯст.
Диди моро диди ӯ ниъм-ал-иваз,
Ёбӣ андар диди ӯ кулли ғараз.
Тифл то гирову то пӯё набуд,
Маркабаш ҷуз гардани бобо набуд.
Чун фузуле гашту дасту по намуд,
Дар ано афтоду дар кӯру кабуд.
Ҷонҳои халқ пеш аз дасту по,
Мепариданд аз вафо андар сафо.
Чун ба амри «иҳбиту» бандӣ шуданд,
Ҳабси хашму ҳирсу хурсандӣ шуданд.
Мо иёли ҳазратему шерхоҳ,
Гуфт: «Ал-халқу иёлун ли-л-илоҳ».
Он кӣ ӯ аз осмон борон диҳад,
Ҳам тавонад, к-ӯ зи раҳмат нон диҳад.
Тарҷеҳ ниҳодани шер ҷаҳдро бар таваккул
Гуфт шер: «Оре, вале рабб-ул-ибод
Нардбоне пеши пойи мо ниҳод.
Поя — поя рафт бояд сӯйи бом,
Ҳаст ҷабрӣ будан ин ҷо тамъи хом.
Пой дорӣ, чун кунӣ худро ту ланг?
Даст дорӣ, чун кунӣ пинҳон ту чанг?»
Хоҷа чун беле ба дасти банда дод,
Безабон маълум шуд ӯро мурод.
Даст ҳамчун бел ишоратҳои ӯст,
Охирандешӣ иборатҳои ӯст.
Чун ишоратҳошро бар ҷон ниҳӣ,
Дар вафои он ишорат ҷон диҳӣ.
Пас ишоратҳои асрорат диҳад,
Бор бардорад зи ту, корат диҳад.
Ҳомилӣ, маҳмул гардонад туро,
Қобилӣ, мақбул гардонад туро.
Қобили амри вайӣ, қобил шавӣ,
Васл ҷӯйӣ, баъд аз он восил шавӣ.
Саъй шукри неъмати қудрат бувад,
Ҷабри ту инкори он неъмат бувад.
Шукри қудрат қудратат афзун кунад,
Ҷабр неъмат аз кафат берун кунад.
Ҷабри ту хуфтан бувад, дар раҳ махусб,
То набинӣ он дару даргаҳ, махусб.
Ҳон, махусб, эй коҳили беэътибор,
Ҷуз ба зери он дарахти мевадор.
То ки шох афшон кунад ҳар лаҳза бод,
Бар сари хуфта бирезад нуқлу зод.
Ҷабру хуфтан дар миёни раҳзанон,
Мурғи беҳангом кай ёбад амон?
В-ар ишоратҳошро бинӣ занӣ,
Марди пиндориву чун бинӣ, занӣ.
Ин қадар ақле, ки дорӣ, гум шавад,
Сар, ки ақл аз вай бипаррад, дум шавад.
З-он ки бешукрӣ бувад шуму шанор,
Мебарад бешукрро дар қаъри нор.
Гар таваккул мекунӣ, дар кор кун,
Кишт кун, пас такя бар ҷаббор кун.
Боз тарҷеҳ ниҳодани нахҷирон таваккулро бар ҷаҳд
Ҷумла бо вай бонгҳо бардоштанд,
К-он ҳарисон, ки сабабҳо коштанд.
Сад ҳазор андар ҳазор аз марду зан,
Пас чаро маҳрум монданд аз заман?
Садҳазорон қарн з-оғози ҷаҳон,
Ҳамчу аждарҳо гушода сад даҳон.
Макрҳо карданд он доногурӯҳ,
Ки зи бун барканда шуд з-он макр кӯҳ.
Кард васфи макрҳошон зулҷалол,
«Литазула минҳу ақлолу-л-ҷибол».
Ҷуз ки он қисмат, ки рафт андар азал,
Рӯй нанмуд аз шикору аз амал.
Ҷумла афтоданд аз тадбиру кор,
Монд кору ҳукмҳои кирдгор.
Касб ҷуз номе мадон, эй номдор,
Ҷаҳд ҷуз ваҳме мапиндор, эй аёр.
Нигаристани Азроил бар марде ва гурехтани он мард дар сарои Сулаймон алайҳиссалом ва тақрири тарҷеҳи таваккул бар ҷаҳд ва қиллати фоидаи ҷаҳд
Родмарде чоштгоҳе даррасид,
Дар сароадли Сулаймон дардавид.
Рӯяш аз ғам зарду ҳар ду лаб кабуд,
Пас Сулаймон гуфт: «Эй хоҷа, чӣ буд?»
Гуфт: «Азроил дар ман инчунин
Як назар андохт пур аз хашму кин».
Гуфт: «Ҳин, акнун чӣ мехоҳӣ, бихоҳ.»
Гуфт: «Фармо бодро, эй ҷонпаноҳ!
То маро з-ин ҷо ба Ҳиндустон барад,
Бу, ки банда, к-он тараф шуд, ҷон барад».
Нак зи дарвешӣ гурезонанд халқ,
Луқмаи ҳирсу амал з-онанд халқ.
Тарси дарвешӣ мисоли он ҳарос,
Ҳирсу кӯшишро ту Ҳиндустон шинос.
Бодро фармуд, то ӯро шитоб
Бурд сӯйи қаъри Ҳиндустон бар об.
Рӯзи дигар вақти девону лиқо,
Пас Сулаймон гуфт Азроилро,
К-он мусулмонро ба хашм аз баҳри он
Бингаридӣ, то шуд овора зи хон?»
Гуфт: «Ман аз хашм кай кардам назар?
Аз тааҷҷуб, дидамаш дар раҳгузар.
Ки маро фармуд Ҳақ, к-имрӯз ҳон!
Ҷони ӯро ту ба Ҳиндустон ситон.
Аз аҷаб гуфтам: «Гар ӯро сад пар аст,
ӯ ба Ҳиндустон шудан дур андар аст».
Ту ҳама кори ҷаҳонро ҳамчунин
Кун қиёсу чашм бигшову бибин.
Аз кӣ бигрезем? Аз худ? Эй муҳол!
Аз кӣ бар бобем? Аз Ҳақ? Эй вабол!
Боз тарҷеҳ ниҳодани шер ҷаҳдро бар таваккул ва фавоиди ҷаҳдро баён кардан
Шер гуфт: «Оре, валекин ҳам бибин,
Ҷаҳдҳои анбиёву мӯъминин.
Ҳақ таъоло ҷаҳдашонро рост кард,
Он чӣ диданд аз ҷафову гарму сард.
Ҳилаҳошон ҷумла ҳол омад, латиф,
«Куллу шайъин мин зарифин ҳу зариф».
Домҳошон мурғи гардунӣ гирифт,
Нақсҳошон ҷумла афзунӣ гирифт.
Ҷаҳд мекун, то тавонӣ, эй киё!
Дар тариқи анбиёву авлиё.
Бо қазо панҷа задан набвад ҷиҳод,
З-он ки инро ҳам қазо бар мо ниҳод.
Кофирам ман, гар зиён кардаст кас
Дар раҳи имону тоат як нафас.
Сар шикаста нест, ин сарро мабанд,
Як-ду рӯзак ҷаҳд кун, боқӣ биханд.
Бадмуҳолӣ ҷуст, к-ӯ дунё биҷуст,
Некҳолӣ ҷуст, к-ӯ уқбо биҷуст.
Макрҳо дар касби дунё борид аст,
Макрҳо дар тарки дунё ворид аст.
Макр он бошад, ки зиндон ҳуфра кард,
Он кӣ ҳуфра баст, он макрест сард.
Ин ҷаҳон зиндону мо зиндониён,
Ҳуфра кун зиндону худро вораҳон.
Чист дунё? Аз Худо ғофил будан
Бе қумошу нақдаву мизону зан.
Молро, к-аз баҳри дин бошӣ ҳамул,
«Неъма молун солеҳун» хондаш расул.
Об дар киштӣ ҳалоки киштӣ аст,
Об андар зери киштӣ пуштӣ аст.
Чунки молу мулкро аз дил биронд,
З-он Сулаймон хеш ҷуз мискин нахонд.
Кӯзаи сарбаста андар оби зафт,
Аз дили пурбод фавқи об рафт.
Боди дарвешӣ чу дар ботин бувад,
Бар сари оби ҷаҳон сокин бувад.
Гарчи ҷумла ин ҷаҳон мулки вай аст,
Мулк дар чашми дили ӯ лошай аст.
Пас даҳони дил бибанду мӯҳр кун,
Пур кунаш аз боди кибри «мин ладун».
Ҷаҳд Ҳақ асту даво Ҳақ асту дард,
Мункир андар нафйи ҷаҳдаш ҷаҳд кард.
Муқаррар шудани тарҷеҳи ҷаҳд бар таваккул
З-ин намат бисёр бурҳон гуфт шер,
К-аз ҷавоб он ҷабриён гаштанд сер.
Рӯбаҳу оҳуву харгӯшу шағол
Ҷабрро бигзоштанду қилу қол.
Аҳдҳо карданд бо шери жаён,
К-андар ин байъат наяфтад — дар зиён.
Қисми ҳаррӯзаш биёбад беҷигар,
Ҳоҷаташ набвад тақозои дигар.
Қуръа бар ҳар кӣ фитодӣ рӯз-рӯз,
Сӯйи он шер ӯ давидӣ ҳамчу юз.
Чун ба харгӯш омад ин соғар ба давр,
Бонг зад харгӯш, к-охир чанд ҷавр?
Инкор кардани нахҷирон бар харгӯш дар таъхири рафтан бари шер
Қавм гуфтандаш, ки чандин гоҳ мо
Ҷон фидо кардем дар аҳду вафо.
Ту маҷӯ бадномии мо, эй ануд,
То наранҷад шер, рав, рав, зуд, зуд.
Ҷавоб гуфтани харгӯш эшонро
Гуфт: «Эй ёрон маро мӯҳлат диҳед,
То ба макрам аз бало берун ҷаҳед.
То амон ёбад ба макрам ҷонатон,
Монад ин мероси фарзандонатон».
Ҳар паямбар умматонро дар ҷаҳон
Ҳамчунин то мухлисе мехондашон.
Гар фалак роҳи буруншав дида буд,
Дар назар чун мардумак печида буд.
Мардумаш чун мардумак диданд хурд,
Дар бузургӣй мардумак кас раҳ набурд.
Эътирози нахҷирон бар сухани харгӯш
Қавм гуфтандаш, ки эй хар, гӯш дор,
Хешро андозаи харгӯш дор.
Ҳин! Чӣ лоф аст ин, ки аз ту беҳтарон
Дарнаёварданд андар хотир он?
Мӯъҷибе ё худ қазомон дар пай аст
В-арна ин дам лоиқи чун ту кай аст?
Ҷавоби харгӯш нахҷиронро
Гуфт: «Эй ёрон, ҳақам илҳом дод,
Мар заиферо қавӣ ройе фитод.
Он чӣ Ҳақ омӯхт мар занбӯрро,
Он набошад шеррову гӯрро.
Хонаҳо созад пур аз ҳалвои тар,
Ҳақ бар ӯ он илмро бигшод дар.
Он чӣ Ҳақ омӯхт кирми пиларо,
Ҳеҷ пиле донад он гун ҳиларо?
Одами хокӣ зи Ҳақ омӯхт илм,
То ба ҳафтум осмон афрӯхт илм.
Ному номуси малакро даршикаст,
Кӯрии он кас, ки дар Ҳақ, дар шак аст,
Зоҳиди шашсадҳазоронсоларо,
Пӯзбанде сохт он гӯсоларо.
То натонад шири илми дин кашид,
То нагардад гирди он қасри машид.
Илмҳои аҳли ҳис шуд пӯзбанд,
То нагирад шир аз он илми баланд.
Қатраи дилро яке гавҳар фитод,
К-он ба дарёҳову гардунҳо надод.
Чанд сурат охир, эй суратпараст!
Ҷони бемаънит аз сурат нараст?
Гар ба сурат одамӣ инсон будӣ,
Аҳмаду Бӯҷаҳл худ яксон будӣ.
Нақш бар девор мисли Одам аст,
Бингар, аз сурат чӣ чизи ӯ кам аст?
Ҷон кам аст он сурати ботобро,
Рав, биҷӯ он гавҳари камёбро.
Шуд сари шерони олам ҷумла паст,
Чун саги асҳобро доданд даст.
Чӣ зиён асташ аз он нақши нуфур?
Чунки ҷонаш ғарқ шуд дар баҳри нур.
Васфу сурат нест андар хомаҳо,
Олиму одил бувад дар номаҳо.
Олиму одил, ҳама маънист бас,
К-иш наёбӣ дар макону пешу пас.
Мезанад бар тан зи сӯйи ломакон,
Менагунҷад дар фалак хуршеди ҷон.
Зикри дониши харгӯш ва баёни фазилату манофеъи донистан
Ин сухан поён надорад, ҳуш дор,
Ҳуш сӯйи қиссаи харгӯш дор.
Гӯши хар бифрӯшу дигар гӯш хар,
К-ин суханро дарнаёбад гӯши хар.
Рав, ту рӯбаҳбозии харгӯш бин,
Макру шерандозии харгӯш бин.
Хотами мулки Сулаймон аст илм,
Ҷумла олам сурату ҷон аст илм.
Одамиро з-ин ҳунар бечора гашт
Халқи дарёҳову халқи кӯҳу дашт.
З-ӯ палангу шер тарсон ҳамчу муш,
З-ӯ наҳангу баҳр дар сафрову ҷӯш.
З-ӯ париву дев соҳилҳо гирифт,
Ҳар яке дар ҷойи пинҳон ҷо гирифт.
Одамиро душмани пинҳон басест,
Одамии боҳазар оқил касест.
Халқ пинҳон зишташону хубашон,
Мезанад дар дил ба ҳар дам кӯбашон.
Баҳри ғусл ар дарравӣ дар ҷӯйбор,
Бар ту осебе занад дар обхор.
Гарчи пинҳон хор дар об аст паст,
Чунки дар ту мехалад, донӣ, ки ҳаст.
Хорхори ваҳйҳову васваса,
Аз ҳазорон кас бувад, на як каса.
Бош, то ҳисҳои ту мубдал шавад,
То бибинишону мушкил ҳал шавад.
То суханҳои киён рад кардаӣ?
То киёнро сарвари х(в)ад кардаӣ?
Бозталабидани нахҷирон аз харгӯш сирри андешаи ӯро
Баъд аз он гуфтанд, к-эй харгӯш, чуст,
Дар миён ор, он чӣ дар идроки туст.
Эй ки бо шере ту дарпечидаӣ,
Бозгӯ ройе, ки андешидаӣ.
Машварат идроку ҳушёрӣ диҳад,
Ақлҳо мар ақлро ёрӣ диҳад.
Гуфт пайғамбар: «Бикун, эй ройзан!
Машварат, калмусташору мӯътаман».
Манъ кардани харгӯш он рози эшонро
Гуфт: «Ҳар розе нашояд бозгуфт,
Ҷуфт тоқ ояд гаҳе, гаҳ тоқ ҷуфт.
Аз сафо гар дам занӣ бо ойина,
Тира гардад зуд бо мо ойина.
Дар баёни ин се кам ҷунбон лабат,
Аз заҳобу аз заҳаб в-аз мазҳабат.
К-ин серо хасм аст бисёру адӯ,
Дар каминат истад, чун донад ӯ.
В-ар бигӯйӣ бо яке ду алвадоъ,
«Куллу сиррин ҷоваза-л-иснайни шоъ».
Гар ду-се паррандаро бандӣ ба ҳам,
Бар замин монанд маҳбус аз алам.
Машварат доранд сарпӯшида хуб,
Дар киноят бо ғалатафган машуб.
Машварат кардӣ паямбар баста сар,
Гуфта эшонаш ҷавобу бехабар.
Дар мисоле баста гуфтӣ ройро,
То надонад хасм аз сар пойро.
ӯ ҷавоби хеш бигрифтӣ аз ӯ
В-аз суолаш менабурдӣ ғайр бӯ.
Қиссаи макри харгӯш
Соате таъхир кард андар шудан,
Баъд аз он шуд пеши шери панҷазан.
З-он сабаб, к-андар шудан ӯ монд дер,
Хокро меканду меғуррид шер.
Гуфт: «Ман гуфтам, ки аҳди он хасон
Хом бошад хому сусту норасон.
Дамдамай эшон маро аз хар фиканд,
Чанд бифребад маро ин даҳр, чанд?
Сахт дармонад амири сустриш,
Чун на пас бинад, на пеш аз аҳмақиш».
Роҳ ҳамвор аст, зераш домҳо,
Қаҳти маънӣ дар миёни номҳо.
Лафзҳову номҳо чун домҳост,
Лафзи ширин реги оби умри мост.
Он яке реге, ки ҷӯшад об аз ӯ,
Сахт камёб аст, рав, онро биҷӯ.
Ҳаст он рег, эй писар, марди Худо,
К-ӯ ба Ҳақ пайваст в-аз худ шуд ҷудо.
Оби азби дин ҳамеҷӯшад аз ӯ,
Толибонро з-он ҳаёт асту нумӯ.
Ғайри марди Ҳақ чу реги хушк дон,
К-оби умратро хурад ӯ ҳар замон.
Толиби ҳикмат шав аз марди ҳаким,
То аз ӯ гардӣ ту бинову алим.
Манбаи ҳикмат шавад ҳикматталаб,
Фориғ ояд ӯ зи таҳсилу сабаб.
Лавҳи ҳофиз лавҳи маҳфузе шавад,
Ақли ӯ аз рӯҳ маҳзузе шавад.
Чун муаллим буд ақлаш з-ибтидо,
Баъд аз ин шуд ақл шогирде варо.
Ақл чун Ҷабрил гӯяд: «Аҳмадо!
Гар яке гоме ниҳам, сӯзад маро.
Ту маро бигзор, з-ин пас пеш рон,
Ҳадди ман ин буд, эй султони ҷон».
Ҳар кӣ монд аз коҳилӣ бе шукру сабр,
ӯ ҳамин донад, ки гирад пойи ҷабр.
Ҳар кӣ ҷабр овард, худ ранҷур кард,
То ҳамон ранҷурияш дар гӯр кард.
Гуфт пайғамбар, ки ранҷурӣ ба лоғ,
Ранҷ орад, то бимирад чун чароғ.
Ҷабр чӣ бвад? Бастани ишкастаро,
Ё бипайвастан раге бигсастаро.
Чун дар ин раҳ, пойи худ нашкастаӣ,
Бар кӣ механдӣ? Чӣ поро бастаӣ?
В-он ки пояш дар раҳи кӯшиш шикаст,
Даррасид ӯро буроқу барнишаст.
Ҳомили дин буд ӯ, маҳмул шуд,
Қобили фармон буд ӯ, мақбул шуд.
То кунун фармон пазируфтӣ зи шоҳ,
Баъд аз ин фармон расонад бар сипоҳ.
То кунун ахтар асар кардӣ дар ӯ,
Баъд аз ин бошад амири ахтар ӯ.
Гар туро ашкол ояд дар назар,
Пас ту шак дорӣ дар «иншаққа-л-қамар».
Тоза кун имон, на аз гуфти забон,
Эй ҳаворо тоза карда дар ниҳон.
То ҳаво тоза-ст, имон тоза нест,
К-ин ҳаво ҷуз қуфли он дарвоза нест.
Кардаӣ таъвил ҳарфи бикрро,
Хешро таъвил кун, на зикрро.
Бар ҳаво таъвили Қуръон мекунӣ,
Пасту каж шуд аз ту маънии санӣ.
Зиёфати таъвили ракики магас
Он магас бар барги коҳу бавли хар
Ҳамчу киштибон ҳамеафрошт сар.
Гуфт: «Ман дарёву киштӣ хондаам,
Муддате дар фикри он мемондаам.
Инак, ин дарёву ин киштиву ман,
Марди киштибону аҳли ройзан.
Бар сари дарё ҳамеронд ӯ амад,
Менамудаш он қадар берун зи ҳад.
Буд беҳад он чамин, нисбат бад-ӯ,
Он назар, ки бинад онро рост, ку?
Оламаш чандон бувад, к-аш биниш аст,
Чашм чандин, баҳр ҳам чандинаш аст.
Соҳиби таъвили ботил чун магас,
Ваҳми ӯ бавли хару тасвири хас.
Гар магас таъвил бигзорад ба рой,
Он магасро бахт гардонад ҳумой.
Он магас набвад, к-аш ин ибрат бувад,
Рӯҳи ӯ на дархури сурат бувад.
Тӯлидани шер аз дер омадани харгӯш
Ҳамчу он харгӯш, к-ӯ бар шер зад,
Рӯҳи ӯ, кай буд андар хурди қад?
Шер мегуфт аз сари тезиву хашм,
К-аз раҳи гӯшам адӯ барбаст чашм.
Макрҳои ҷабриёнам баста кард,
Теғи чӯбиншон танамро хаста кард.
З-ин сипас ман нашнавам он дамдама,
Бонги девон асту ғулон он ҳама.
Бардарон, эй дил, ту эшонро, маист,
Пӯстшон баркан, к-ишон ҷуз пӯст нест.
Пӯст чӣ бвад? Гуфтаҳои ранг-ранг,
Чун зиреҳ бар об, к-аш набвад диранг.
Ин сухан чун пӯсту маънӣ мағз дон,
Ин сухан чун нақшу маънӣ ҳамчу ҷон.
Пӯст бошад мағзи бадро айбпӯш,
Мағзи некӯро зи ғайрат ғайбпӯш.
Чун қалам аз об буд, дафтар зи об,
Ҳар чӣ бинвисӣ, фано гардад шитоб.
Нақши об аст, ар вафо ҷӯйӣ аз он,
Бозгардӣ дастҳои худ газон.
Бод дар мардум ҳавову орзуст,
Чун ҳаво бигзоштӣ, пайғом ҳуст.
Хуш бувад пайғомҳои кирдгор,
К-ӯ зи сар то пой бошад пойдор.
Хутбаи шоҳон бигардад в-он киё
Ҷуз киёву хутбаҳои анбиё.
З-он ки бавши подшоҳон аз ҳавост,
Борномай анбиё аз кибриёст.
Аз дирамҳо номи шоҳон баркананд,
Номи Аҳмад то абад бармезананд.
Номи Аҳмад номи ҷумлай анбиёст,
Чунки сад омад, навад ҳам пеши мост.
Ҳам дар баёни макри харгӯш
Дар шудан харгӯш бас таъхир кард,
Макрро бо хештан тақрир кард.
Дар раҳ омад баъди таъхири дароз,
То ба гӯши шер гӯяд як-ду роз.
То чӣ оламҳост дар савдои ақл,
То чӣ бопаҳност ин дарёи ақл.
Сурати мо андар ин баҳри азоб,
Медавад чун косаҳо бар рӯйи об.
То нашуд пур бар сари дарё чу ташт,
Чунки пур шуд ташт, дар вай ғарқ гашт.
Ақл пинҳон асту зоҳир оламе,
Сурати мо мавҷ ё аз вай наме.
Ҳар чӣ сурат ме-василат созадаш,
З-он василат баҳр дур андозадаш.
То набинад дил диҳандай розро,
То набинад тир дурандозро.
Асби худро ёва донад в-аз ситез
Медавонад асби худ дар роҳ тез.
Асби худро ёва донад он ҷавод
В-асб худ ӯро кашон карда чу бод.
Дар фиғону ҷустуҷӯ он хирасар,
Ҳар тараф пурсону ҷӯён дар ба дар.
К-он ки дуздид асби моро, куву кист?
Ин ки зери рони туст, эй хоҷа чист?
Оре ин асб аст, лек ин асб ку?
Бо худ ой, эй шаҳсавори асбҷӯ.
Ҷон зи пайдоиву наздикист гум,
Чун шикам пуробу лабхушкӣ чу хум.
Кай бибинӣ сурху сабзу фурро,
То набинӣ пеш аз ин се нурро.
Лек чун дар ранг гум шуд ҳуши ту,
Шуд зи нур он рангҳо рӯпӯши ту.
Чунки шаб он рангҳо мастур буд,
Пас бидидӣ диди ранг аз нур буд.
Нест диди ранг бенури бурун,
Ҳамчунин ранги хаёли андарун.
Ин бурун аз офтобу аз суҳо
В-андарун аз акси анвори уло.
Нури нури чашм, худ нури дил аст,
Нури чашм аз нури дилҳо ҳосил аст.
Боз нури нури дил нури Худост,
К-ӯ зи нури ақлу ҳис поку ҷудост.
Шаб набуд нуру надидӣ рангҳо,
Пас ба зидди нур пайдо шуд туро.
Дидани нур аст, он гаҳ диди ранг
В-ин ба зидди нур донӣ бедиранг.
Ранҷу ғамро Ҳақ пайи он офарид,
То бад-ин зид хушдилӣ ояд падид.
Пас, ниҳониҳо ба зид пайдо шавад,
Чунки Ҳақро нест зид, пинҳон бувад.
Ки назар бар нур буд, он гаҳ ба ранг,
Зид ба зид пайдо бувад чун руму занг.
Пас ба зидди нур донистӣ ту нур,
Зидзидро менамояд дар судур.
Нури Ҳақро нест зидде дар вуҷуд,
То ба зид ӯро тавон пайдо намуд.
Лоҷарам абсори мо «ло тудрикуҳ,
Ва-ҳва юдрик», бин ту аз Мӯсову кӯҳ.
Сурат аз маънӣ, чу шер аз беша дон,
Ё чу овозу сухан з-андеша дон.
Ин сухан в-овоз аз андеша хост,
Ту надонӣ баҳри андеша куҷост.
Лек чун мавҷи сухан дидӣ латиф,
Баҳри он донӣ, ки бошад ҳам шариф.
Чун зи дониш мавҷи андеша битохт,
Аз сухан в-овози ӯ сурат бисохт.
Аз сухан сурат бизоду боз мурд,
Мавҷ худро боз андар баҳр бурд.
Сурат аз бесуратӣ омад бурун,
Боз шуд, к- «инно илайҳи роҷиъун».
Пас туро ҳар лаҳза маргу раҷъатест,
Мустафо фармуд: «Дунё соатест».
Фикри мо тирест аз ҳу дар ҳаво,
Дар ҳаво кай пояд? Ояд то Худо.
Ҳар нафас нав мешавад дунёву мо,
Бехабар аз нав шудан андар бақо.
Умр ҳамчун ҷӯй нав-нав мерасад,
Мустамирре менамояд дар ҷасад.
Он зи тезӣ мустамаршакл омадаст,
Чун шарар, к-аш тез ҷунбонӣ ба даст.
Шохи оташро биҷунбонӣ ба соз,
Дар назар оташ намояд бас дароз.
Ин дарозимуддат аз тезии сунъ,
Менамояд суръатангезии сунъ.
Толиби ин сирр агар алломаест,
Нак Ҳусомуддин, ки соминомаест.
Расидани харгӯш ба шер
Шер андар оташу дар хашму шӯр,
Дид, к-он харгӯш меояд зи дур.
Медавад бедаҳшату густох ӯ,
Хашмгину тунду тезу туршрӯ.
К-аз шикаста омадан тӯҳмат бувад
В-аз далерӣ дафъи ҳар райбат бувад.
Чун расид ӯ пештар наздики саф,
Бонг барзад шер: «Ҳон, эй нохалаф.
Ман, ки пилонро зи ҳам бидридаам,
Ман, ки гӯши шери нар молидаам.
Нимхаргӯше кӣ бошад, ки чунин
Амри моро афганад ӯ бар замин?
Тарки хоби ғафлати харгӯш кун,
Ғурраи ин шер – эй хар, гӯш кун».
Узр гуфтани харгӯш
Гуфт харгӯш: «Ал-амон, узрем ҳаст,
Гар диҳад афви худовандит даст».
Гуфт: «Чӣ узр, эй қусури аблаҳон?
Ин замон оянд дар пеши шаҳон?
Мурғи бевақтӣ, сарат бояд бурид,
Узри аҳмақро намешояд шунид.
Узри аҳмақ бадтар аз ҷурмаш бувад,
Узри нодон заҳри ҳар дониш бувад.
Узрат, эй харгӯши аз дониш тиҳӣ,
Ман на харгӯшам, ки дар гӯшам ниҳӣ».
Гуфт: «Эй шаҳ, нокасеро кас шумор,
Узри истамдидаеро гӯш дор.
Хос аз баҳри закоти ҷоҳи худ,
Гумраҳеро ту марон аз роҳи худ.
Баҳр, к-ӯ обе ба ҳар ҷӯ медиҳад,
Ҳар хасеро бар сару рӯ мениҳад.
Кам нахоҳад гашт дарё з-ин карам,
Аз карам дарё нагардад бешу кам».
Гуфт: «Дорам ман карам бар ҷойи ӯ,
Ҷомаи ҳар кас бурам болойи ӯ».
Гуфт: «Бишнав, гар набошам ҷойи лутф,
Сар ниҳодам пеши аждарҳои унф.
Ман ба вақти чошт дар роҳ омадам,
Бо рафиқи худ суйи шоҳ омадам.
Бо ман аз баҳри ту харгӯше дигар
Ҷуфту ҳамраҳ карда буданд он нуфар.
Шере андар роҳ қасди банда кард,
Қасди ҳар ду ҳамраҳи оянда кард.
Гуфтамаш: «Мо бандаи шоҳаншаҳем,
Хоҷатошони кеҳи он даргаҳем».
Гуфт: «Шоҳаншаҳ кӣ бошад? Шарм дор,
Пеши ман ту ёди ҳар нокас маёр.
Ҳам турову ҳам шаҳатро бардарам,
Гар туву ёрат бигардед аз дарам».
Гуфтамаш: «Бигзор то бори дигар,
Рӯйи шаҳ бинам, барам аз ту хабар».
Гуфт: «Ҳамраҳро гарав неҳ пеши ман
В-арна қурбонӣ ту андар кеши ман».
Лоба кардемаш басе, суде накард,
Ёри ман бистад, маро бигзошт фард.
Ёрам аз зафтӣ дучандон буд, ки ман
Ҳам ба лутфу ҳам ба хубӣ, ҳам ба тан.
Баъд аз ин, з-он шер ин раҳ баста шуд,
Ҳоли ман ин буду бо ту гуфта шуд.
Аз вазифа баъд аз ин уммед бур,
Ҳақ ҳамегӯям туро «ва-л-ҳаққу мур».
Гар вазифа боядат, раҳ пок кун,
Ҳин биёву дафъи он бебок кун.
Ҷавоб гуфтани шер харгӯшро ва равон шудан бо ӯ
Гуфт: «Бисмиллаҳ, биё, то ӯ куҷост?
Пеш даршав, гар ҳамегӯйӣ ту рост.
То сазои ӯву сад чун ӯ диҳам
В-ар дурӯғ аст ин, сазои ту диҳам».
Андар омад чун қаловузе ба пеш,
То барад ӯро ба сӯйи доми хеш.
Сӯйи чоҳе, ки нишонаш карда буд,
Чоҳи мағро доми ҷонаш карда буд.
Мешуданд ин ҳар ду то наздики чоҳ,
Ин-т харгӯше чу обе зери коҳ.
Об коҳеро ба ҳомун мебарад,
Об кӯҳеро – аҷаб! – Чун мебарад?
Доми макри ӯ каманди шер буд,
Турфа харгӯше, ки шере мерабуд.
Мӯсие Фиръавнро бо рӯди Нил
Мекушад бо лашкару ҷамъи сақил.
Пашшае Намрудро бо ним пар
Мешикофад бемуҳобо дарзи сар.
Ҳоли он к-ӯ қавли душманро шунуд,
Бин ҷазои он ки шуд ёри ҳасуд.
Ҳоли Фиръавне, ки Ҳомонро шунуд,
Ҳоли Намруде, ки шайтонро шунуд.
Душман арчи дӯстона гӯядат,
Дом дон, гарчи зи дона гӯядат.
Гар туро қанде диҳад, он заҳр дон,
Гар ба тан лутфе кунад, он қаҳр дон.
Чун қазо ояд, набинӣ ғайри пӯст,
Душманонро бознашносӣ зи дӯст.
Чун чунин шуд, ибтиҳол оғоз кун,
Нолаву тасбеҳу рӯза соз кун.
Нола мекун, к-эй ту «аллому-л-ғуюб»,
Зери санги макри бад моро макӯб.
Гар сагӣ кардем, эй шер, офарин!
Шерро магмор бар мо з-ин камин.
Оби хушро сурати оташ мадеҳ,
Андар оташ сурати обе манеҳ.
Аз шароби қаҳр чун мастӣ диҳӣ,
Нестҳоро сурати ҳастӣ диҳӣ.
Чист мастӣ? Банди чашм аз диди чашм,
То намояд санг гавҳар, пашм яшм.
Чист мастӣ? Ҳиссҳо мубдал шудан,
Чӯби газ андар назар сандал шудан.
Қиссаи ҳудҳуд ва Сулаймон алайҳиссалом дар баёни он ки чун қазо ояд, чашмҳои равшан баста шавад
Чун Сулаймонро саропарда заданд,
Ҷумла мурғонаш ба хидмат омаданд.
Ҳамзабону маҳрами худ ёфтанд,
Пеши ӯ як-як ба ҷон биштофтанд.
Ҷумла мурғон тарк карда чик-чик,
Бо Сулаймон гашта «афсаҳ мин ахик».
Ҳамзабонӣ хешиву пайвандӣ аст,
Мард бо номаҳрамон чун бандӣ аст.
Эй басо ҳиндуву турки ҳамзабон,
Эй басо ду турк чун бегонагон.
Пас, забони маҳрамӣ худ дигар аст,
Ҳамдилӣ аз ҳамзабонӣ беҳтар аст.
Ғайри нутқу ғайри имову сиҷил
Садҳазорон тарҷумон хезад зи дил.
Ҷамла мурғон ҳар яке асрори худ
Аз ҳунар в-аз донишу аз кори худ
Бо Сулаймон як ба як воменамуд,
Аз барои арза худро меситуд.
Аз такаббур неву аз ҳастии хеш,
Баҳри он то раҳ диҳад ӯро ба пеш.
Чун бибояд бардаро аз хоҷае,
Арза дорад аз ҳунар дебочае.
Чунки дорад аз харидориш нанг,
Хун кунад бемору карру шаллу ланг.
Навбати ҳудҳуд расиду пешааш
В-он баёни санъату андешааш.
Гуфт: «Эй шаҳ, як ҳунар, к-он кеҳтар аст,
Бозгӯям, гуфт кӯтаҳ беҳтар аст».
Гуфт: «Баргӯ, то кадом аст он ҳунар?»
Гуфт: «Ман он гаҳ ки бошам авҷ — бар.
Бингарам аз авҷ бо чашми яқин,
Ман бибинам об дар қаъри замин.
То куҷо асту чӣ умқ асташ, чӣ ранг?
Аз чӣ меҷӯшад? Зи хоке ё зи санг?
Эй Сулаймон, баҳри лашкаргоҳро
Дар сафар медор ин огоҳро».
Пас Сулаймон гуфт: «Эй некӯрафиқ!
Дар биёбонҳои беоби амиқ
То биёбӣ баҳри лашкар обро,
Дар сафар саққо шавӣ асҳобро».
Таънаи зоғ дар даъвои ҳудҳуд
Зоғ чун бишнуд, омад аз ҳасад,
Бо Сулаймон гуфт, к-ӯ каж гуфту бад.
Аз адаб набвад ба пеши шаҳ мақол,
Хоса, худ лофи дурӯғину муҳол.
Гар мар-ӯро ин назар будӣ мудом,
Чун надидӣ зери муште хок дом?
Чун гирифтор омадӣ дар доми ӯ?
Чун қафас андаршудӣ нокоми ӯ?
Пас Сулаймон гуфт: «Эй ҳудҳуд, равост,
К-аз ту дар аввалқадаҳ ин дурд хост?
Чун намоӣ мастӣ, эй хӯрда ту дӯғ?
Пеши ман лофе занӣ, он гаҳ дурӯғ?»
Ҷавоб гуфтани ҳудҳуд таънаи зоғро
Гуфт: «Эй шаҳ, бар мани ури гадой
Қавли душман машнав аз баҳри Худой.
Гар ба бутлон аст даъво карданам,
Ман ниҳодам сар, бибур ин гарданам.
Зоғ, к-ӯ ҳукми қазоро мункир аст,
Гар ҳазорон ақл дорад, кофир аст.
Дар ту, то кофӣ бувад аз кофирон,
Ҷойи ганду шаҳватӣ чун кофи рон.
Ман бибинам домро андар ҳаво,
Гар напӯшад чашми ақламро қазо.
Чун қазо ояд, шавад дониш ба хоб,
Маҳ сияҳ гардад, бигирад офтоб.
Аз қазо ин таъбия кай нодир аст?
Аз қазо дон, к-ӯ қазоро мункир аст».
шарҳи санҷишӣ